Project Description
Πρόλογος, πίνακας περιεχομένων και πληροφορίες για το βιβλίο
ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ, (1871-1873) Οικονομική και πολιτική διαμάχη στην Ελλάδα του ΙΘ’ αιώνα
Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 1980 (173 σ. + 180 σ. πίνακες, σημειώσεις παραρτήματα), 3 εκδόσεις και ανατυπώσεις.
Αποσπάσματα απο τον πρόλογο που έγραψε για το βιβλίο ο Κ. Θ. Δημαράς
(…) Η ιστοριογραφία απαιτεί γνώσεις, απαιτεί συνδυαστική φαντασία, αλλά είναι και ένα χάρισμα: ο ιστοριογράφος γεννιέται. Από το διάβασμα του παλαιοτέρου βιβλίου του, «Κοινωνικός μετασχηματισμός και στρατιωτική επέμβαση,1880-1909» (1977), και τώρα από την προσεκτική ανάγνωση του «Ζητήματος των Τραπεζών», επείσθηκα ότι ο Γεώργιος Δερτιλής έχει γεννηθεί ιστοριογράφος, και το χάρισμά του αυτό το εκαλλιέργησε με στοχασμό και με συστηματική μελέτη. Έτσι σε διάστημα ολίγου χρόνου μπόρεσε να ξεπεράσει την πρώτη του αξιόλογη επιτυχία με το βιβλίο που μας δίνει τώρα, ένα έργο για το οποίο δεν έχω καμιά επιφύλαξη να διατυπώσω. Αναφέρομαι στα δύο κριτήρια με τα οποία δοκιμάζονται τα βιβλία του τύπου αυτού, συναγωγή των τεκμηρίων και αξιοποίησή τους. Το αρχειακό υλικό που απετέλεσε την βάση της μελέτης παρουσιάζεται με καλή επιλογή, όπου διασταυρώνονται ιδίως ελληνικές και βρετανικές πηγές· σημειώνω πολύ ευχαρίστως την παρουσία χρησίμων γαλλικών πηγών, οι οποίες διευρύνουν τον βασικό πυρήνα. Έτσι κατορθώνεται ο αμοιβαίος έλεγχος από τις διάφορες προελεύσεις του υλικού· πρόνοια συνετή πάντοτε, και πολύ περισσότερο εδώ, όπου πρόκειται για οικονομικές διαπραγματεύσεις, οι οποίες, από την ίδια την φύση τους, οφείλουν να αποφεύγουν την δημοσιότητα. Άλλωστε, ως προς κάποια άλλα στάδια των διαπραγματεύσεων τα οποία επιδιώκουν την δημοσιότητα, ο Γ. Δερτιλής προσέφυγε και σε ιδιωτικές πηγές, και στον τύπο, όπου η καλή επιλογή των φύλλων όσα καλούνται να μαρτυρήσουν, επιτρέπει, και πάλι, τον διαχωρισμό ανάμεσα στις υποβολιμαίες ή παραπλανητικές ειδήσεις και σ’εκείνες που ανταποκρίνονται με την πραγματικότητα.
(…) Καλό έργο: με όσην ασφάλεια και προσοχή εσυνάχθηκε η ύλη, έγινε στην συνέχεια και η αξιοποίησή της. Ευαισθησία στα φαινόμενα και ευαισθησία στους φορείς τους το διακρίνουν. Τα πρώτα αναλύονται με διαύγεια τόση, ώστε και ο ξένος προς την οικονομική πλευρά των ζητημάτων αυτών να μπορεί να έχει μία καθαρή εποπτεία της ιστορικής διαδικασίας· τούτο, άλλωστε, οφείλεται σε δύο λόγους τους οποίους μπορούμε και πρέπει να διαστείλουμε: είναι, πρώτιστα, ασφαλώς, μία επιβεβαίωση των λόγων του Boileau, πώς εκφράζουμε καθαρά ό,τι έχουμε συλλάβει ορθά· και είναι, ακόμη, το αφηγηματικό χάρισμα του Γ. Δερτιλή, αισθητό αδιάκοπα σε οποιονδήποτε αναγνώστη του βιβλίου.
Ως προς τους φορείς, μπαίνουμε εδώ στον χώρο της χαρακτηρολογίας. Δεν πρόκειται για το κλασικό πορτρέτο της παλαιότερης ιστοριογραφίας: με ανάλαφρη σειρά ενδείξεων, την στιγμή των αποφάσεων ή των πράξεων, προβάλουν τα του δράματος πρόσωπα, και αναλύεται η θέση του ενός ή του άλλου· έτσι, η αφήγηση παίρνει μία αδιάκοπη αμεσότητα, καθώς η όλη κίνηση βρίσκεται συσχετισμένη με τα περιστατικά που την προκαλούν. Τα πολλαπλά αίτια της κάθε ενέργειας συνείρονται και διαγράφουν την συνισταμένη και την εκάστοτε πορεία της. Η απαρασάλευτη αμεροληψία του ιστοριογράφου γίνεται ο σίγουρος οδηγός μας μέσα στο πυκνό αυτό βιβλίο.
(…) Εδώ είναι που θα είχα την ύστερη παρατήρησή μου να κάνω: να τονίσω τα εντελώς εξαιρετικά συγγραφικά χαρίσματα (του Γ.Δερτιλή), τα οποία του επιτρέπουν, ό,τι και να γράφει, και τα πιο αιχμηρά θέματα, Στρατιωτική Ιστορία, Οικονομική Ιστορία, να τα ντύνει σε ένα στιλπνό γράψιμο που τα κατασταίνει απολαυστικά στην ανάγνωση. Έτσι, έχω κάθε λόγο να πιστεύω ότι το βιβλίο τούτο, δίπλα σε κατηγορίες ειδικών αναγνωστών, (…) θα ελκύσει και μία μερίδα από τους λεγόμενους γενικούς αναγνώστες. Θα δώσει τούτο ωφέλεια και στην επιστήμη, που δεν συμφέρει να απομονώνεται, και στο αναγνωστικό κοινό, που θα γνωρίσει με τον τρόπο αυτόν, μέσα από έναν εκλεκτό φορέα της, μια επιστήμη η οποία, όπως έλεγα αρχίζοντας, δεν είναι, όσο θα έπρεπε, καλλιεργημένη στον τόπο μας.
Κ. Θ. Δημαράς
Περιληπτική περιγραφή (από το εξώφυλλο του βιβλίου)
Το βιβλίο αυτό περιγράφει, μέσα από την πλοκή του ζητήματος των τραπεζών, ευρύτερες ιστορικές εξελίξεις και γενικότερα χαρακτηριστικά της εποχής: θεσμούς, πολιτικά γεγονότα, οικονομικές μεταβολές, ιδέες και νοοτροπίες – αλλά και την καθημερινή ζωή των ανθρώπων, την προσωπικότητα των πρωταγωνιστών, τα πάθη τους και τις μεταξύ τους σχέσεις.
Το βιβλίο πραγματεύεται την πρώτη σημαντική επένδυση κεφαλαιούχων της Διασποράς στην Ελλάδα, την ίδρυση της Γενικής Πιστωτικής Τράπεζας. Δείχνει πώς σχηματίζονται δύο αντίπαλοι όμιλοι – Συγγρού και Βαλτατζή· πώς διεξάγουν τις διαπραγματεύσεις με την Εθνική Τράπεζα και πετυχαίνουν τον έντεχνο παραμερισμό της· πώς η μεταξύ τους αμείλικτη αναμέτρηση καταλήγει στην επικράτηση του ομίλου Συγγρού και τη συγχώνευση των δύο ομίλων στο σχήμα της Πιστωτικής· για ποιους λόγους η βασική τους επιδίωξη είναι να αποκτήσουν το εκδοτικό δικαίωμα· πως το ζήτημα της έκδοσης χαρτονομίσματος φέρνει αντιμέτωπη την Πιστωτική με την Εθνική και την Ιονική, σε μια έντονη τριμερή διαμάχη· με ποιους όρους η Κυβέρνηση παραχωρεί τελικά το εκδοτικό δικαίωμα· και πώς η παραχώρηση αυτή λειτουργεί καταλυτικά στις οικονομικές και πολιτικές εξελίξεις της περιόδου.
Το ζήτημα των τραπεζών συνδέεται εν συνεχεία με τη μεγάλη πολιτική κρίση του 1872 – που θα καταλήξει, τρία χρόνια μετά, στη διαμάχη του Στέμματος με τον Τρικούπη. Περιγράφεται η αποπομπή της κυβέρνησης Βούλγαρη-Κουμουνδούρου από τον Γεώργιο Α’ και ο διορισμός κυβέρνησης μειοψηφίας υπό τον Δεληγεώργη. Η βασιλική ενέργεια αποδίδεται σε ένα πλέγμα αιτιών, στο οποίο εντάσσονται και τα αίτια που είχαν σχέση με το ζήτημα των τραπεζών: γιατί στο επίμαχο αυτό θέμα οι ομογενείς είχαν έρθει σε αντίθεση με την κυβέρνηση Βούλγαρη, ενθαρρύνοντας έτσι τη βασιλική ενέργεια και επισπεύδοντας την πολιτική κρίση.
Το ζήτημα των τραπεζών δεν είναι, λοιπόν, το κυριότερο αντικείμενο του βιβλίου· υπήρξε, άλλωστε, ένα ζήτημα παροδικό, φαινόμενο της συγκυρίας. Είναι όμως στενές οι σχέσεις του με τις μεγάλες διαχρονικές αλλαγές που σφραγίζουν την ελληνική κοινωνία κατά την περίοδο 1864-1897: συμπίπτει με ορισμένες από τις μεταβολές αυτές, εκφράζοντας τη μεταβατικότητα της εποχής· προοιωνίζει ή και επισπεύδει αλλαγές που αργά ή γρήγορα θα επέλθουν· ενεργεί ως καταλύτης και φέρνει στην επιφάνεια άλλες μεταβολές, που κυοφορούνται από καιρό· λειτουργεί, τέλος, και σαν αυτόνομο αίτιο, δημιουργώντας εντελώς νέες καταστάσεις και παραλλάζοντας την πορεία της Ιστορίας.
Το βιβλίο περιγράφει πώς δικτυώνονται οι ομογενείς πρωταγωνιστές του «ζητήματος των τραπεζών» και πώς συνδέονται με τα εγχώρια δίκτυα πολιτικής εξουσίας. Παρουσιάζει έτσι την στρατηγική των δικτυώσεων ως αναγκαία συνθήκη που προσφέρει στους πρωταγωνιστές διαπραγματευτικά πλεονεκτήματα και τους εντάσσει στο εγχώριο πλέγμα εξουσίας, πολιτικής και οικονομικής. Οι έννοιες των δικτυώσεων και του πλέγματος εξουσίας είναι οι δύο ερμηνευτικές καινοτομίες του βιβλίου. Αυτές το εντάσσουν στην πρωτοπορία των ρευμάτων που επηρέασαν βαθιά την διεθνή ιστοριογραφική παραγωγή και εμφανίστηκαν την ίδια εποχή με το «Ζήτημα των Τραπεζών», στην δεκαετία 1980. Ένα από αυτά τα ρεύματα εκφράστηκε από τους ιστορικούς της λεγόμενης «micro-storia», ένα άλλο από τους ερευνητές που εισήγαγαν στην ιστορική επιστήμη την έννοια των δικτυώσεων και ένα τρίτο από όσους επανέφεραν την πολιτική εξουσία και τους θεσμούς στο επίκεντρο της προβληματικής όχι μόνο της Ιστορίας, αλλά και άλλων κοινωνικών επιστημών.