Project Description

Πρόλογος, πίνακας περιεχομένων και πληροφορίες για το βιβλίο

Ιστορία του Eλληνικού Kράτους (1830-1920)

5η αναθεωρημένη και συμπληρωμένη έκδοση, Εστία, 2009. (1η έκδοση, Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, Πρόγραμμα Ερευνών Ιστορικού Αρχείου, 2004). 2 τόμοι, σελίδες i – xxvii + 1.248 (με 172 πίνακες και γραφήματα) + 80 σελίδες εικονογράφησης εκτός κειμένου.

Πρόλογος του βιβλίου

Γράφοντας το βιβλίο αυτό, σκοπός μου δεν ήταν να διηγηθώ «τι έγινε», αλλά να κατανοήσω το «γιατί έγινε». Δεν ήταν να διηγηθώ μια ιστορία, αλλά να την ερμηνεύσω. Και συνάμα να περιγράψω πώς έζησαν την ιστορία τους οι άνθρωποι μιας παρελθούσας εποχής, δηλαδή πώς προσπάθησαν να την διαμορφώσουν και πώς αντιδρούσαν σε ό,τι προέκυπτε κάθε φορά. Γιατί ό,τι επιδιώκουμε να οικοδομήσουμε στον κύκλο της ζωής μας δεν είναι ποτέ ό,τι προκύπτει στο τέλος· ό,τι συνιστά, εντέλει, την προσωπική μας ιστορία, αλλά και την ιστορία του περιβάλλοντός μας και της κοινωνίας μας.

Ο τίτλος «Ιστορία του ελληνικού κράτους» είναι μια βραχυλογία. Και πάσχει από το ελάττωμα όλων των βραχυλογιών, την απλούστευση. Το κράτος είναι ένα πρίσμα, ένας φακός, ένα κέντρο εστίασης, ένας τρόπος να φέρει κανείς μέσα στο οπτικό του πεδίο την κοινωνία την οποία παρατηρεί. Αμέσως μετά, όμως, μπορεί να εστιάσει το βλέμμα του στους ανθρώπους και την δράση τους, ατομική και συλλογική. Αυτή η συνεχής μετάβαση από την μία εστίαση στην άλλη καθοδηγεί τις περιγραφές και τις ερμηνείες, έτσι όπως εκτυλίσσονται στο κείμενο.

Διπλή εστίαση: η επιλογή δεν είναι τυχαία, αντιστοιχεί σε πραγματικές ανάγκες της ιστορικής ερμηνείας. Το ελληνικό κράτος δημιουργείται το 1828 εκ του μηδενός· και αλλάζει ριζικά την ζωή των ανθρώπων που το δημιούργησαν με την φαντασία τους και με την επαναστατική τους πράξη. Τους επιβάλλει την αυθεντία και την νομιμότητά του, την βία και την εξουσία του· ελέγχει την αναμεταξύ τους βία· τέμνει, δικάζει και τιμωρεί· δεσμεύει την Εκκλησία χωρίς να την υποτάσσει, την προσκυνά και την χρησιμοποιεί, στηρίζει επάνω της μέγα μέρος της δικής του νομιμότητας· εκπαιδεύει τους νέους και τις νέες, τους μαθαίνει τον νόμο, την τάξη, την υποταγή, την εξίσωση έθνος-κράτος, τον πατριωτισμό· με άλλα λόγια, το ελληνικό κράτος επιβάλλει στους ανθρώπους ό,τι εν πολλοίς επιβάλλουν όλα τα κράτη. Και εκείνοι, με την σειρά τους, το ανέχονται, το αποδέχονται, το απορρίπτουν, υποκύπτουν, το περιβάλλουν με τα εθνικά σύμβολα, το διεκδικούν, εξεγείρονται, το καταλύουν προς στιγμήν για να το θεσμίσουν εξ υπαρχής, το στηρίζουν, το στελεχώνουν, το διαβρώνουν, το χρησιμοποιούν εναντίον αλλήλων, ζητούν τη διαιτησία του, εκείνοι διατυπώνουν τις εθνικιστικές του φαντασιώσεις, εκείνες μεταδίδουν τα στα παιδιά τους τις αλυτρωτικές του ανάγκες και προσδοκίες και, όλοι μαζί, ακολουθούν τις σημαίες του, τροφοδοτούν με φόρους τα ταμεία του και με αίμα τους πολέμους του.

Ο βίος των ανθρώπων ορίζεται συχνά και σε μεγάλο βαθμό, πιστεύω, από τους καταναγκασμούς της καθημερινότητας, από τις υλικές τους ανάγκες – όπως και ο βίος των κρατών και των κυβερνήσεων. Αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο για τους απλούς ανθρώπους και ιδίως για τους φτωχότερους, αυτούς που ήταν η μεγάλη πλειονότητα του πληθυσμού της χώρας σε αυτές τις παλαιότερες και δυσκολότερες εποχές που εξετάζει το βιβλίο. Σε αυτές τις εποχές, εξ άλλου, ήταν φτωχότερο και το ελληνικό κρατίδιο. Για όλους αυτούς τους λόγους, γίνεται ιδιαίτερα αισθητή στο βιβλίο η υλική, οικονομική πραγματικότητα, όπως την εβίωναν οι άνθρωποι της εποχής. Τα οικονομικά στοιχεία, ωστόσο, δεν νομίζω πως βαραίνουν την ανάγνωση. Άλλωστε, σε ένα πολυσέλιδο βιβλίο αναφοράς, που διαβάζεται και τμηματικά, οι αριθμοί και οι πίνακες απευθύνονται περισσότερο στον ειδικό. Ο γενικός αναγνώστης θα διατρέξει απλώς τα γραφήματα, που απεικονίζουν πιο απλά και παραστατικά την λογική των αριθμών• και θα χρησιμοποιήσει τους πίνακες όποτε θέλει να δει και να ελέγξει κάτι ειδικότερο.

Αυτό δεν σημαίνει, βεβαίως, ότι οι ερμηνείες που προτείνω αποκλίνουν προς την οικονομική πλευρά των πραγμάτων περισσότερο απ’ ό,τι ίσως θα έπρεπε – κάθε άλλο. Μεγάλο ρόλο, ίσως και μεγαλύτερο, παίζουν οι ιδέες, οι ιδεολογίες και οι νοοτροπίες των ανθρώπων, τα οράματα, οι φιλοδοξίες και οι προκαταλήψεις τους, η ματαιοδοξία, οι μικρότητες και οι φοβίες τους, η ανάγκη για κοινωνική άνοδο, για πολιτική επικράτηση, για εξουσία.

Τμήματα του βιβλίου προέρχονται από παλαιότερα δημοσιεύματα, με λίγες ή πολλές βελτιώσεις και συμπληρώσεις. Από δημοσιεύσεις των ετών 1977-2002 προέρχονται επίσης όλα τα ερμηνευτικά σχήματα που προτείνω εδώ, με μία σημαντική διαφορά: ότι στο βιβλίο αυτό συνδέονται όλα μαζί σε ένα σύνολο που έχει πλέον, ελπίζω, συνοχή και θεωρητική εμβέλεια. Δεν είναι περίεργο, λοιπόν, ότι η συγγραφή ήταν μια συνεχής και δύσκολη διαδικασία 21 ετών – 1982-2003, με πολλά ενδιάμεσα κενά, που τα επέβαλλε η ίδια η εργασία και οι κυμάνσεις της ζωής, αυτές που δεν ελέγχουμε πάντοτε.

Με το βιβλίο αυτό ήθελα να μιλήσω όχι μόνο στον ειδικό αναγνώστη, τον ιστορικό, τον κοινωνιολόγο, τον οικονομολόγο, όχι μόνο στον σπουδαστή της Ιστορίας και των κοινωνικών επιστημών. Ήθελα να μιλήσω, ίσως ακόμη περισσότερο, στους γενικούς αναγνώστες, στον αναγνώστη και την αναγνώστρια που αγαπούν το διάβασμα. Είναι τα πρόσωπα που περιδιαβάζουν συνεχώς στην σκέψη του κάθε συγγραφέα και οδηγούν το χέρι και την καρδιά του. Πρόσωπα άγνωστα και επίφοβα, αλλά συνάμα οικεία, φίλια και συνήθως φιλικά, που έχουν από τον συγγραφέα μόνο δύο απαιτήσεις: να μοιραστεί μαζί τους την όποια γνώση του, προσφέροντάς τους και ολίγη τέρψη. Δύο μόνο απαιτήσεις, αλλά μεγάλες: επιβάλλουν στον συγγραφέα σαφήνεια και απλότητα γραφής, και μιαν ελάχιστη, έστω, καλαισθησία.

Για την πρώτη απαίτηση, για την σαφήνεια και την λιτότητα, κοπίασα πολύ. Σε αντάλλαγμα, το μόνο που ζητώ από τον αναγνώστη είναι την υπομονή του εκεί όπου οι έννοιες είναι δύσκολες. Και εκεί, πάντως, απέφυγα τις στρυφνές διατυπώσεις και την εξειδικευμένη ορολογία – εκτός από τους όρους που είναι κοινό κτήμα των μορφωμένων ανθρώπων και που τους βρίσκω καλαίσθητους, τερπνούς. Έτσι έρχομαι στην δεύτερη απαίτηση του αναγνώστη: την τέρψη. Για τον κόπο που κατέβαλα ξεδιαλέγοντας τις λέξεις και βάζοντάς τις στην σειρά που εκείνες απαιτούσαν, δεν ζητώ κανένα αντάλλαγμα – ήταν, όπως λέμε, «ευχαρίστηση μου». Άλλωστε, εκτός από την σαφήνεια, αυτός είναι νομίζω ο άλλος τρόπος που έχει ο συγγραφέας για να πλησιάσει ή, όπως λέμε, να «κοιτάξει στα μάτια» τον αναγνώστη.

Δεκέμβριος 2003
Γιώργος Δερτιλής

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ – EΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 – ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ EΡΜΗΝΕΙΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 – Η OΙΚΟΓΕΝΕΙΑ, Η OΙΚΟΝΟΜΙΑ, ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ, Η IΣΤΟΡΙΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 – ΟΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ, Η MΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ, Η ΔΙΑΣΠΟΡΑ, ΟΙ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥΧΟΙ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 – Η ΟΜΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ Η ΔΙΑΣΠΟΡΑ: ΟΙ ΔΙΚΤΥΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Ο ΠΛΟΥΤΟΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 – ΠΟΣΟ «ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ» ΕΙΝΑΙ Η ΕΛΛΑΔΑ;
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 – ΤΟ ΛΕΡΝΑΙΟΝ ΚΡΑΤΟΣ: ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΤΟ ΑΙΝΙΓΜΑ, ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΟΙ ΔΙΕΞΟΔΟΙ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 – «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ»: ΠΩΣ ΤΗΝ ΕΡΜΗΝΕΥΕΙ ΑΥΤΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
ΜΕΡΟΣ A΄ – Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ, Η ΔΙΑΣΠΟΡΑ, ΤΑ ΚΡΑΤΗ (1750-2000)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α1 – ΜΙΑ ΕΡΜΗΝΕΙΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α2 – ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΟΜΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΝΑΥΤΙΛΙΑ: ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΓΚΛΙΣΕΙΣ (1830-2002)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α3 – Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ, Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ, ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ: ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ
ΜΕΡΟΣ Β΄ – Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ: ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΑΡΧΙΚΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ (1750-1830)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β1 – ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β2 – ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ
ΜΕΡΟΣ Γ΄ – ΕΚ ΤΟΥ ΜΗΔΕΝΟΣ: ΕΘΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ, ΕΘΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ, ΕΘΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ (1825-1863)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ1 – ΕΝΑ ΚΑΤΑΧΡΕΩΜΕΝΟ ΝΕΟΓΕΝΝΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ2 – ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ: ΤΑ ΔΑΝΕΙΑ ΤΟΥ 1825 ΚΑΙ ΤΟΥ 1832
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ3 – ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ, ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ, Η ΓΑΙΟΚΤΗΣΙΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ4 – EΘΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ, ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ5 – ΧΩΡΑ ΑΓΡΟΤΩΝ, ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΩΝ ΚΑΙ ΛΗΣΤΩΝ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ6 – Ο ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ: ΛΙΜΟΙ, ΛΟΙΜΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ7 – Η ΕΘΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: ΕΚ ΤΟΥ ΜΗΔΕΝΟΣ
ΜΕΡΟΣ Δ΄ – ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ, ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ1 – Ο ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ, Ο ΑΛΥΤΡΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ2 – Ο ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ (1830-1863)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ3 – Ο ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ (1864-1881)
ΜΕΡΟΣ Ε΄ – ΘΕΜΕΛΙΩΣΕΙΣ: ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ, Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ, Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ (1830-1890)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε1 – ΚΡΑΤΟΣ ΕΚ ΤΟΥ ΜΗΔΕΝΟΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε2 – Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ Η ΥΠΑΙΘΡΟΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε3 – ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΤΑΞΕΙΣ: ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΙ ΔΥΝΑΜΕΩΝ, ΙΕΡΑΡΧΙΕΣ, ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΕΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε4 – ΟΙ ΠΟΛΕΙΣ: ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ, ΕΚΒΙΟΜΗΧΑΜΙΣΗ, ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΑ
ΜΕΡΟΣ ΣΤ΄ – ΘΕΜΕΛΙΩΣΕΙΣ: ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ, ΟΙ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥΧΟΙ, ΤΟ ΠΛΕΓΜΑ ΕΞΟΥΣΙΑΣ (1870-1905)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ1 – ΤΑ ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΑ: ΕΝΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ2 – ΤΑ ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΑ, Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ, Η ΕΞΟΥΣΙΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ3 – ΤΑ ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΑ, ΤΟ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ, ΤΟ «ΚΟΙΝΟ», ΟΙ ΙΔΕΕΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ4 – ΠΕΡΑΝ ΤΩΝ ΣΥΝΟΡΩΝ: ΤΑ ΞΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ5 – Η ΑΝΑΠΟΔΡΑΣΤΗ «ΠΤΩΧΕΥΣΗ» (1878-1892)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ6 – «ΠΤΩΧΕΥΣΗ» ΚΑΙ ΑΝΑΚΑΜΨΗ (1885-1906)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ7 – ΟΙ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥΧΟΙ, ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ, ΤΟ ΝΟΜΙΣΜΑ ΚΑΙ Η ΕΞΟΥΣΙΑ
ΜΕΡΟΣ Ζ΄ – ΥΣΤΕΡΗΣΕΙΣ: Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ, ΟΙ ΥΠΟΔΟΜΕΣ, ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ (1860-1940)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ1 – ΜΙΑ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΓΙΝΕ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ2 – ΜΙΑ ΑΝΑΙΜΙΚΗ «ΠΡΩΤΗ ΕΚΒΙΟΜΗΧΑΝΙΣΗ»
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ3 – ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ4 – ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ, ΟΙ ΥΠΟΔΟΜΕΣ, Ο ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΣΜΟΣ
ΜΕΡΟΣ Η΄ – ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ: ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΙΕΡΑΡΧΙΕΣ (1830-2000)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η1 – Η ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η2 – Η ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΑΣ (1840-1955)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η3 – ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ (1830-2000)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η4 – ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ, ΠΑΡΟΧΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΟΥ ΠΛΟΥΤΟΥ (1830-2000)
ΜΕΡΟΣ Θ΄ – ΕΞΟΡΜΗΣΕΙΣ, 1904-1920
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Θ1 – ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ, ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ, ΥΠΕΡΧΡΕΩΣΗ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Θ2 – ΑΠΟ ΤΟΝ ΞΕΠΕΣΜΟ ΣΤΗΝ ΑΦΥΠΝΙΣΗ (1897-1914)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Θ3 – ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ 1909
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Θ4 – Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ (1909-1910)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Θ5 – Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Θ6 – Η ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΟΥ 1909-1912: ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΡΜΗΝΕΙΕΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Θ7 – Η ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ: 1912-1922
ΕΠΙΜΕΤΡΟ – Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ Ο ΓΥΡΩ ΚΟΣΜΟΣ, 1910-1940

ΠΗΓΕΣ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΟΣΟΤΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΚΥΡΙΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΩΝΥΜΙΩΝ

ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΩΝ ΜΕΤΑΒΟΛΩΝ ΚΑΙ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΙΩΝ, 1828-1940

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, 1750-1920

ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Επιστροφή